Αρκετοί ασθενείς με παθήσεις των πνευμόνων και της καρδιάς σε προχωρημένο στάδιο έχουν δυσκολία στην αναπνοή, δηλαδή δύσπνοια, ακόμη και με λίγο περπάτημα ή κάνοντας απλές καθημερινές ενέργειες, όπως το να ντυθούν, να μαγειρέψουν ή να κάνουν μπάνιο. Σε μερικούς από αυτούς τους ασθενείς με δύσπνοια, το οξυγόνο του αέρα που αναπνέουν δεν είναι αρκετό για να οξυγονώσει το αίμα τους. Στην ιατρική ορολογία αυτή η έλλειψη οξυγόνου λέγεται «αναπνευστική ανεπάρκεια». Οι ασθενείς με αναπνευστική ανεπάρκεια ωφελούνται πολύ όταν χρησιμοποιούν επιπλέον (συμπληρωματικό) οξυγόνο.
Η χρήση συμπληρωματικού οξυγόνου ονομάζεται οξυγονοθεραπεία. Η οξυγονοθεραπεία ανακουφίζει σημαντικά από τη δύσπνοια και διευκολύνει πολύ τους ασθενείς με αναπνευστική ανεπάρκεια στην καθημερινότητά τους. Αυτό συμβαίνει γιατί η οξυγονοθεραπεία αυξάνει την αντοχή των ασθενών και άρα την ικανότητα τους να κάνουν με άνεση την καθημερινή προσωπική περιποίηση τους, να απολαμβάνουν τον περίπατό τους και να συμμετέχουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις.
Τα είδη οξυγονοθεραπείας
Σήμερα στην Ελλάδα και στις περισσότερες χώρες διατίθενται και συνταγογραφούνται τα εξής είδη οξυγονοθεραπείας ανάλογα με τη συσκευή που χρησιμοποιείται:
1. Η οξυγονοθεραπεία με ηλεκτρικό συμπυκνωτή οξυγόνου
Ο συμπυκνωτής οξυγόνου είναι μια συσκευή που λειτουργεί με ηλεκτρικό ρεύμα, Η συσκευή αυτή συμπυκνώνει τον ατμοσφαιρικό αέρα και παρέχει στον ασθενή οξυγόνο με περιεκτικότητα 95%.
Όταν ένας ασθενής χρησιμοποιεί ηλεκτρικό συμπυκνωτή θα πρέπει να βρίσκεται κοντά σε παροχή ηλεκτρικού ρεύματος για όσες ώρες της ημέρας και της νύχτας πρέπει να παίρνει οξυγόνο.
Για να εξασφαλιστεί η λειτουργία του ηλεκτρικού συμπυκνωτή στις διακοπές ρεύματος, θα πρέπει να υπάρχει στο σπίτι του ασθενούς σύστημα αποθήκευσης ή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (πχ UPS ή γεννήτρια). Ο συμπυκνωτής στηρίζεται σε μικρές ρόδες και μπορεί να μετακινηθεί εύκολα από δωμάτιο σε δωμάτιο του σπιτιού.
Τέλος, υπάρχουν φορητοί συμπυκνωτές που λειτουργούν με επαναφορτιζόμενη μπαταρία και επιτρέπουν στον ασθενή να μετακινείται έξω από το σπίτι. Αυτοί οι συμπυκνωτές είναι ακριβοί, δεν παρέχονται από τον ΕΟΠΥΥ και το οξυγόνο τους περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες άλλων αερίων.
Οι συμπυκνωτές οξυγόνου προτιμώνται όταν οι ανάγκες του ασθενούς σε οξυγόνο είναι σχετικά μικρές (έως 4-5 λίτρα ανά λεπτό). Οι περισσότεροι συμπυκνωτές οξυγόνου παρέχουν οξυγόνο με μέγιστη ροή 5 λίτρων ανά λεπτό, υπάρχουν ωστόσο συμπυκνωτές που μπορούν να παρέχουν ροή οξυγόνου μέχρι 10 λίτρων ανά λεπτό. Όταν ο συμπυκνωτής παρέχει οξυγόνο σε υψηλή ροή, η περιεκτικότητα του οξυγόνου που χορηγεί γίνεται μικρότερη από 95%.
Η λειτουργία του συμπυκνωτή είναι σχετικά θορυβώδης. Ωστόσο, τα πιο σύγχρονα μοντέλα λειτουργούν σχεδόν αθόρυβα.
2. Η οξυγονοθεραπεία με το υγρό οξυγόνο
Αυτό το είδος οξυγονοθεραπείας δεν απαιτεί ηλεκτρικό ρεύμα. Εδώ η «πηγή» του οξυγόνου είναι μία τροχήλατη δεξαμενή που περιέχει οξυγόνο σε υγρή μορφή, δηλαδή οξυγόνο που έχει συμπιεστεί τόσο που δεν είναι πλέον αέριο αλλά ψυχρό υγρό και μπορεί να χωρέσει στη δεξαμενή σε μεγάλες ποσότητες.
Πάνω σε αυτή τη δεξαμενή υπάρχει ένας δείκτης που μας πληροφορεί για την ποσότητα του υγρού οξυγόνου που απομένει μέσα στη δεξαμενή κατά τη χρήση της και το ροόμετρο που επιτρέπει να χορηγείται η κατάλληλη ροή, αριθμός λίτρων οξυγόνου ανά λεπτό που θα πρέπει να παίρνει ο ασθενής σύμφωνα με τη σύσταση του πνευμονολόγου.
Μετά την έξοδο από τη δεξαμενή το υγρό οξυγόνο μετατρέπεται σε αέριο με περιεκτικότητα σε οξυγόνο 100% και είναι έτοιμο για χρήση από τον ασθενή. Η δεξαμενή υγρού οξυγόνου μπορεί να παρέχει οξυγόνο με ροές μέχρι 10 λίτρα ανά λεπτό. Η διάρκεια ζωής της δεξαμενής, δηλ. το χρονικό διάστημα μέχρι να αδειάσει μια γεμάτη δεξαμενή, εξαρτάται από το μέγεθός της και από τη ροή με την οποία χρησιμοποιείται το οξυγόνο.
Αυτό σημαίνει ότι οι μεγάλες δεξαμενές διαρκούν περισσότερο και ότι όσο αυξάνει η ροή τόσο περιορίζεται η διάρκεια ζωής της δεξαμενής. Κατά την οξυγονοθεραπεία με υγρό οξυγόνο δεν παράγεται σχεδόν καθόλου θόρυβος.
Ένα μικρό και ελαφρύ μονωμένο δοχείο μπορεί να γεμίσει με υγρό οξυγόνο από τη δεξαμενή και να χρησιμοποιηθεί σαν φορητή «πηγή» οξυγόνου, επιτρέποντας έτσι στον ασθενή να μετακινείται έξω από το σπίτι.
3. Η οξυγονοθεραπεία με το αέριο οξυγόνο
Ούτε αυτό το είδος χρειάζεται ηλεκτρικό ρεύμα. Εδώ το οξυγόνο παρέχεται από μια φιάλη (από αλουμίνιο) που περιέχει συμπιεσμένο αέριο οξυγόνο. Πάνω στη φιάλη συνδέεται μία σειρά οργάνων: μία στρόφιγγα για το άνοιγμα και το κλείσιμο της φιάλης, ένα μανόμετρο για να γνωρίζουμε την πίεση στο εσωτερικό της και ένα ροόμετρο για να επιλέξουμε την κατάλληλη ροή οξυγόνου.
Η φιάλη αερίου οξυγόνου μπορεί να παρέχει ροές οξυγόνου έως 15 λίτρα ανά λεπτό με περιεκτικότητα 100%. Η διάρκεια ζωής της φιάλης εξαρτάται από το μέγεθός της και από τη ροή με την οποία χρησιμοποιείται το οξυγόνο, όπως ισχύει και για το υγρό οξυγόνο. Η φιάλη αερίου οξυγόνου είναι αρκετά βαριά, δεν έχει ρόδες και μπορεί να μετακινηθεί μόνο πάνω σε ειδική τροχήλατη βάση. Κατά την οξυγονοθεραπεία με αέριο οξυγόνο δεν παράγεται σχεδόν καθόλου θόρυβος.
Σε όλες τις παραπάνω συσκευές οξυγονοθεραπείας (συμπυκνωτής, δεξαμενή υγρού οξυγόνου και φιάλη αερίου οξυγόνου) συνδέεται ένα μικρό δοχείο με αποσταγμένο νερό (υγραντήρας). Περνώντας μέσα από το νερό αυτού του δοχείου το οξυγόνο υγραίνεται κι έτσι γίνεται λιγότερο ερεθιστικό για τη μύτη του ασθενούς.
Οι πιο συχνές μορφές οξυγονοθεραπείας είναι με ηλεκτρικό συμπυκνωτή και με υγρό οξυγόνο. Το αέριο οξυγόνο χρησιμοποιείται σπάνια. Οι κυριότερες χρήσεις του αερίου οξυγόνου είναι η αντικατάσταση του συμπυκνωτή σε περίπτωση βλάβης / διακοπής ρεύματος και η διευκόλυνση των μετακινήσεων του ασθενούς με τη χρήση μικρής φιάλης.